ششم: القای محبت به ائمه معصومین در دوران کودکی
در نظام تربیتی اسلام هر گونه آموزش رسمی و سخت‌گیرانه در دوران کودکی مردود است و اصل بر آزاد و رها گذاردن کودک است، ولی این نکته مورد تأکید دین قرار گرفته که دوران کودکی دوران شکل‌گیری شخصیت دینی، عاطفی، عقلی و… کودک است. روح احادیث در این زمینه دلالت دارند که در دوران کودکی (هفت سال اول) عنایت خاصی بر مؤانست کودک با مقوله‌های مذهبی و اخلاقی شود.
به دلیل محدودیت قدرت درک و فهم کودک از ارزش‌های اخلاقی، بیشترین تلاش مربیان در این مرحله باید متوقف بر ایجاد رغبت، علاقه و انس در کودک نسبت به ارزش‌ها و مفاهیم اخلاقی باشد.
اهمیت نقش مادر از آن جهت است که در این دوره بیشترین ارتباط را با فرزند دارد و در شکل‌گیری شخصیت فرزند مؤثر است و به تعبیر متخصصان تعلیم‌ وتربیت، کودک بسان یک دوربین فیلم‌برداری بسیار دقیق، مشغول فیلم‌برداری هوشمندانه از رفتار مادر است و مادر بدون اینکه درصدد آموزش مفاهیم به فرزند خود باشد، با رفتار و کردار خود در حال آموزش غیررسمی به فرزند خود است. کودک، مهارت‌ها و دانستنی‌ها را بدون واسطه از خانواده‌ خود دریافت می‌کند.

اولین مطالبی که کودک فرا می‌گیرد تأثیر بسزایی دارد و به تعبیر امیرالمؤمنین: «العلم فی‌الصغر علی‌الحجر؛ دانشی که در کودکی فراگرفته می‌شود، مانند نوشته بر سنگ است.» لذا ماندگاری این آموزش ها مسئولیت سنگینی را برای مادر رقم می‌زند.
در نظام تربیتی اسلام، تأکید بر تلفیق جنبه‌های نظری (گفتاری) و عملی (کرداری) ‌در عرصه‌ تربیت شده است. حتی وزن عمل، بیشتر از گفتار و سخن است. لذا تأکید بر وحدت قول و عمل در همین راستاست. اینکه پیامبر گرامی اسلام در بسیاری موارد ابتدا عمل می‌کرد و از مردم نیز قبل از درک معنی واقعی یک عمل، تقاضای انجام آن عمل را می‌نمود، دلیل پُراهمیت بودن عمل است.
از این رو مادر باید فرصت طلایی شکل‌گیری شخصیت فرزند را غنیمت شمرده و پایه‌ها و بنیان‌های اعتقادی فرزندش را با ارائه‌ رفتارهای برگرفته از مبانی دینی و اخلاقی تقویت نماید.
وقتی فرزند عشق سرشار مادر به امام زمان را مشاهده می‌کند، وقتی مادر فضای خانه را معطر به عطر یاد و ذکر حضرت می‌کند، این فضای آکنده از عشق و محبت، در ساختن شخصیتی محب و عاشق نسبت به امام زمان مؤثر خواهد بود.
تأکید می‌گردد که دوران کودکی، دوران استفاده از ابزار استدلال و منطق نیست و آنچه در این دوران اثرگذار است جنبه‌های احساسی و عاطفی، آن هم به صورت عملی است.
مادر باید خود نسبت به اصول و مبانی تعلیم ‌وتربیت و پرورش یک نسل ولایی، علاوه بر شناخت، التزام داشته باشد. لذا مادر منتظر می‌بایست به اعتقادات خود ایمان بیاورد، زیرا ایمان تلفیقی از اعتقاد قلبی و التزام عملی است. اگر مادر منتظر از انجام رفتارهای مخالف با میل ولی خدا خودداری کرد و به صورت مستقیم و غیرمستقیم نشان داد که به خاطر حضور و ناظر بودن حضرت مهدی از انجام این کار خودداری کرده است، باور به حضور واقعی ولی خدا در فرزند نیز به صورت جدی تقویت می‌شود.
مادر به‌عنوان مدیر داخلی خانواده می‌تواند فضای خانه را به گونه‌ای مدیریت نماید که این فضا سرشار از یاد و محبت و عشق نسبت به امام زمان باشد. همچنین باید به این نکته‌ توجه کند که اگر خانواده رسالت خود را به درستی انجام ندهد، افراد و نهادهای دیگری هستند که ممکن است با آموزش‌های ناروا، فرزند را به وادی دیگری بکشانند.

هفتم: تعمیق محبت در دوران نوجوانی
در نظام تربیتی اسلام، دوره نوجوانی، دوران اطاعت است. در این دوره باید تعالیم دینی به صورت آمیزه‌ای از احساس و عقل ارائه گردد؛ زیرا در این دوره کودکان نه دارای احساس وعواطف محض هستند و نه برخوردار از قدرت عقلانی. از این رو باید هنرمندانه، با آمیختن عقل و احساس و گره زدن اندیشه و محبت، در پی عمق‌بخشی به عشق نوجوانان نسبت به امام زمانشان باشیم. اگر پدران و مادران توفیق یابند که در این دوره عشق همراه با معرفت را در فرزندان خود ایجاد نمایند، تا حدود زیادی توانسته‌اند به رسالت خود در تربیت نسل ولایی عمل کنند.
از جمله مهارت‌های تربیتی تأثیرگذار در این دوران، تأکید به تقسیم‌بندی امور و رفتارها به خوب، خوب‌تر و خوب‌ترین و همین طور بد، بدتر، بدترین است. اگر این تقسیم‌بندی در کودک نهادینه شود، در رفتار خود، محتاط‌تر خواهد بود و دست به انتخاب می‌زند. همچنین شناخت آثار مترتب بر رفتار عاقلانه و کارایی‌های عقل و نیز نحوه‌ استفاده از آن، از جمله مهارت‌هایی است که مادر منتظر به فرزند خود می‌آموزد.
نکته‌ای که در این دوره، متولیان تربیتی برای تربیت نسل منتظر می‌بایست متوجه آن باشند این است که در آموزه‌های دینی، ضمن اینکه حب اهل بیت را اساس دین و نظام دین دانسته‌اند، نویدهای زیادی نیز برای محبین اهل بیت داده‌اند. نویدهایی مانند:
«الا و من مات علی حب آل محمد مات شهیداً، الا و من مات علی حب آل محمد مات مغفور له، الا و من مات علی حب آل محمد مات بشره ملک الموت بالجنه، الا و من مات علی حب آل محمد مات فتح له بابان الی الجنه، الا و من مات علی حب آل محمد مات جعل ا… فی قبره مزار ملائکه الرحمه؛ هر کس با محبت آل محمد بمیرد شهید مرده است، آمرزیده می‌شود، با توبه می‌میرد، با ایمان می‌میرد، فرشته‌ مرگ او را به بهشت مژده می‌دهد، در قبرش دو در به روی بهشت گشوده می‌شود، قبر او زیارتگاه فرشتگان رحمت الهی می‌شود و…»
در روایات نیز آثار زیادی برای حب اهل بیت (علیهم السلام) مطرح شده است، از جمله اینکه کمال دین است، نور در قیامت است، ایمنی در قیامت است، موجب ثبات در صراط است، انسان را بهشتی می‌سازد، موجب محشور شدن با اهل بیت است و نهایتاً موجب خیر دنیا و آخرت و نجات از عذاب قبر است.
بیان این آثار برای تقویت گرایش به ولی زمان در نوجوانان بسیار تأثیرگذار است.
امام صادق فرمودند: «معرفت محبت می‌آورد و محبت از روی معرفت است که تبعیت و پیروی می‌آورد. لذا
حب اهل بیت زمانی عمق پیدا می‌کند که همراه با معرفت باشد.»

هشتم: ترویج محبت در دوران جوانی
در نگاه اسلام، دوره‌ جوانی، دوره‌ وزارت و همراهی است. اگر پدر و مادر توفیق یافته باشند تمامی گام‌های مذکور را با موفقیت طی نمایند، جوان آنها در این دوره به بالاترین مرحله‌ تکامل اخلاقی، که مرحله‌ اخلاق مستقل و خود پیرو است می‌رسد که در آن، قوانین حاکم بر رفتار اخلاقی از درون فرد سرچشمه می‌گیرد.
این در حالی است که در مراحل کودکی و نوجوانی، بیشتر متربی از بیرون دستور می‌گیرد. در مرحله‌ اخلاق مستقل یعنی جوانی، عامل جهت‌دهنده، وجدان و درون فرد است.
جوانی که تحت تربیت اصول صحیح قرار گرفته است به مرحله‌ای می‌رسد که با الهام درونی، به دنبال ولی خدا حرکت می‌کند؛ زیرا وجود صفات پسندیده در حضرت جاذبه و کششی درونی به سوی انسان کامل در او ایجاد می‌کند. ‌ وجود او به صورت خودجوش به سمت انسان کامل حرکت می‌کند و نه تنها خود جذب وجود امام زمان می‌گردد، بلکه می‌تواند ترویج‌دهنده‌ فرهنگ مهدویت در بین همسالان خود باشد.
امام صادق (علیه السلام) خطاب به همه‌ مسئولان و مربیان فرموده‌اند: «علیکم بالاحداث فانهم اسرع الی کل خیر؛ جوانان را دریابید که آنان به سوی هر خیری شتابان‌ترند. »
این جمله از زمینه‌های مساعد دوران جوانی برای کاشتن بذر محبت به امام زمان خبر می‌دهد.
اگر زیبایی‌های حکومت مهدوی ترسیم شود، هیچ چیزی به اندازه‌ وجود مبارک امام زمان و برپایی حکومت عدل جهانی حضرت مهدی برای جوان جاذبه ندارد؛ زیرا جوانان تحقق تمامی آرمان‌ها و آرزوهای بلند خود را در پناه برپایی حکومت جهانی حضرت می‌بینند. از این رو، اگر صحیح تربیت شده باشند و سرمایه‌های آن‌ها به خوبی هدایت شوند، به یک جریان قدرتمند برای زمینه‌سازی حکومت حضرت تبدیل می‌گردند.
با استفاده و بهره‌گیری و جهت‌دهی مناسب سرمایه‌های ارزشمند جوانان، می‌توان از آن در راستای حکومت جهانی حضرت و اشاعه‌ این فرهنگ به خوبی بهره جست، البته نکته مهم این است که جهت‌دهی این سرمایه‌ها،کاری بسیار حساس و مشکل است و باید با آگاهی، شناخت، ایمان، اعتقاد، هم‌فکری و همگامی با جوانان و با ادبیاتی جوان‌پسند و با حوصله و صبر و نیز با حفظ جنبه‌ الگویی خود، به رسالت خطیر خویش عمل نمود.
سخن گوهربار رسول خدا را توجه کنیم که فرمودند: به همه‌ شما توصیه می‌کنم نسبت به جوانان با نیکی و نیکوکاری رفتار کنید و شخصیت آنان را محترم بدارید و آنان را چون وزیر و مشاوری برای خود برگزینید و در امور و حوادث، آن‌ها را همراه خویش قرار دهید.»
این آموزه‌ها را باید نصب‌العین خود قرار دهیم و به این نکته توجه داشته باشیم که کوچک‌ترین اشتباه و بی‌توجهی آن‌ها می‌تواند سبب خارج شدن نوجوانان و جوانان از مسیر امام زمان گردد.
در مجموع می‌توان چنین نتیجه گرفت که پیچیدگی تربیت در عصر حاضر و همچنین تلاش بی‌وقفه‌ مهاجمان فرهنگی برای تخریب فرهنگ مهدوی و جلوگیری از اشاعه‌ این فرهنگ، اهتمام جدی مادران و آشنایی آنان با سازوکار تربیت نسل مهدوی را می‌طلبد. لذا بدون بهره‌گیری از آداب و دستورات دین، نمی‌توان در تربیت نسلی ولایی، که یکی از مهم‌ترین رسالت‌های یک مادر منتظر است، موفق بود.

پی‌نوشت‌ها:
۱)ویلیام گاردنر،جنگ علیه خانواده، ص ۳۵۶
۲) سخنرانی مقام معظم رهبری در جمع اساتید و دانشجویان استان سمنان، ۱۲ اردیبهشت ۸۴
۳) هادی نجفی، موسوعه احادث اهل بیت، ج ۱، ص ۲۳۴
۴) جلال‌الدین سیوطی، جامع‌الصغیر، ص ۹۵
۵) بحارالانوار،ج ۴۳، ص ۸۱
۶) اربلی،کشف‌الغمه فی معرفه‌الائمه، ج ۱، ص ۳۶۳
۷) بحارالانوار،ج ۱۰۰، ص ۲۲۲، ح37