قرآن در نگاه امام حسن مجتبى(علیه السلام)
در کنار رفتارهاى قرآنى امام حسن مجتبى‏علیه السلام، از دیدگاه‏هاى حضرت پیرامون قرآن هم نباید غافل ماند. حسن بن على‏علیهما السلام گاه از نقش راهنمایى قرآن سخن مى‏گوید، زمانى از تفسیر و شیوه‏ها و نبایدهایش سخن مى‏گوید. از تأثیر آن در جلاى سینه‏ها، تأثیرش در قیامت و احوال مؤمنان و شرایط تمسّک به قرآن و… سخن دارد. گوشه‏هایى از این بخش‏ها را مى‏خوانیم:

الف) قرآن؛ ثقل اکبر
امام حسن‏ علیه السلام بعد از بیعت مردم، فرمود: ما حزب پیروز خداییم. نزدیک‏ترین خاندان پیامبریم. اهل‏بیت پاکیزه و پاک اوییم و «احدالثقلین الّذین خلّفهما رسول اللّه‏صلى الله علیه وآله وسلم فى‏امّته والثانى کتاب اللّه فیه تفصیل کل شى‏ء «لایأتیه الباطل من بین یدیه و لامن خلفه»1؛ و یکى از آن دو گران‏سنگ هستیم که رسول خدا در امّت خود به یادگار نهاد و دومى آن، کتاب خداست که «در آن بیان هر چیز است و از پیش روى آن و از پشت سرش باطل به سویش نمى‏آید.»

ب) قرآن؛ امام هدایت‏
امام حسن‏ علیه السلام فرمود:
«ما بقى فى‏الدنیا بقیّة غیرهذا القرآن فاتّخذوه اماماً یدلّک على هداکم و إنّ احقّ النّاس بالقرآن من عمل به و إن لم یحفظه و أبعدهم منه من لم یعمل به و إن کان یقرأه‏2؛ در دنیا غیر از این قرآن چیزى نمانده است. پس آن را امام خود قرار دهید تا شما را به هدایت راهنمایى کند. سزاوارترین مردم به قرآن کسى است که به آن عمل کند، هرچند آن را حفظ نکرده باشد و دورترین فرد از قرآن کسى است که به آن عمل نکند، هرچند آن را بخواند.»

ج) قرآن در قیامت‏
امام حسن ‏علیه السلام فرمود:
«إنّ هذا القرآن یجى‏ء یوم القیامة قائداً و سائقاً یقود قوماً الى الجنّة أحلّوا حلاله و حرّموا حرامه و آمنوا بمتشابهه و یسوق قوماً الى النّار ضیّعوا حدوده و احکامه و استحلّوا محارمه‏3؛ این قرآن در روز قیامت در حالى که راهبر است مى‏آید؛ مردمى را که حلال قرآن را، حلال و حرام آن را، حرام گرفته‏اند و به متشابه آن ایمان آورده‏اند، به بهشت رهنمون مى‏شود و مردمى را که حدود و احکامش را ضایع کرده‏اند و حرامهایش را روا شمرده‏اند، به آتش مى‏اندازد.»

د) قرآن؛ شفاى سینه‏ها
از امام حسن‏ علیه السلام است که فرمود:
«إنّ هذا القرآن فیه مصابیح النّور و شفاء الصّدور فلیجل جال بضوءه و لیلجم الصّفة قلبه، فانّ التّفکیر حیاة القلب البصیر کما یمشى المستنیرفى الظلمات بالنّور4؛ چراغهاى نور و شفاى سینه‏ها در این قرآن است. پس باید سالک، در نور آن راه بپیماید و با این ویژگى، دل خود را لگام زند؛ زیرا این اندیشیدن حیات دل بیناست، همان گونه که آدمى در تاریکى‏ها با نور روشنایى مى‏گیرد.»

ه.) قرآن؛ طرف محاسبه و حجّت‏
کسى از امام حسن ‏علیه السلام تقاضاى اندرز کرد… امام فرمود: با نعمت‏هاى خداوندى خود را بازدارید و از اندرزها سود برید که خدا براى پناه‏جوئى و یاورى کافى است. «وکفى بالکتاب حجیجاً و خصیماً و کفى بالجنّة ثواباً و…5؛ و قرآن حجّت و طرف محاسبه‏اى تمام است و بهشت براى ثواب و…»

و) شرط آویختن به قرآن‏
امام حسن‏ علیه السلام در ضمن موعظه‏اى طولانى پیرامون تمسّک به قرآن فرمود: «واعلموا علماً یقیناً أنّکم لن تعرفوا التقى حتّى تعرفوا صفة الهدى و لن تمسّکوا بمیثاق الکتاب حتّى تعرفوا الذى نبذه و لن تتلوا الکتاب حقّ تلاوته حتّى تعرفوا الذى حرّفه فاذا عرفتم ذلک عرفتم البدع والتکلّف و رأیتم الفریة على اللّه و التحریف و رأیتم کیف یهوى من یهوى و…6؛ یقین داشته باشید تا ویژگى هدایت را نشناسید، تقوا را نخواهید شناخت و تا آنانى را که قرآن را پشت سر انداختید، نشناسید، به پیمان قرآن نتوانید آویخت و تا تحریف کنندگان قرآن را نشناسید، آن را چنان که حقّ تلاوت آن باشد، نخواهید خواند. پس وقتى اینها را شناختید، بدعت‏ها و پیرایه‏ها را نیز خواهید شناخت و افتراها بر خدا و تحریف را مى‏بینید و پى مى‏برید آن که سقوط کرد، چگونه سقوط نمود.»

ز) حرمت تفسیر به رأى‏
از نگاه امام حسن‏ علیه السلام «تفسیر» باید روشمند باشد. بر این اساس، «تفسیر به رأى» حرام است. «من قال فى القرآن برأیه فأصاب فقد أخطاء7؛ هرکسى درباره قرآن با رأى خود سخن گوید و به حق باشد، باز گناه کرده است.»

ح) پیرامون تلاوت قرآن‏
از امام حسن‏ علیه السلام است که: «من قرأ القرآن کان له دعوة مجابة امّا معجّلة و امّا مؤجّلة8؛ هرکس قرآن بخواند، یک دعاى مستجاب دارد؛ دیر یا زود.» و فرمود: «من قرأ ثلاث آیات من آخر سورة الحشر اذا أصبح فمات من یومه ذلک طبع بطابع الشّهداء و إن قرأ اذا أمسى فمات فى‏لیلته طبع بطابع الشهداء9؛ هرکسى هنگام صبح سه آیه آخر سوره حشر را بخواند، و در آن روز بمیرد، مُهر شهدا خواهد خورد و چون شب شود و بخواند و بمیرد، نیز ممهور به مهر شهدا مى‏شود.»

پى‏نوشت‏ها:
1.بحارالانوار،ج 43، ص 359؛ شیخ طوسى، ص‏691.
2. کشف الغمّه، ج 1، ص 573؛ ارشادالقلوب، ص 79.
3. بحارالانوار، ج 78، ص 112 و ج 92، ص 32؛ کشف الغمّه، ج 1، ص 573.
4. بحارالانوار، ج 78، ص 112 و ج 92، ص 32.
5.تحف العقول، ص‏236؛ بحارالانوار،ج 78،ص‏109.
6. تحف العقول، ص 227.
7. کشف الغمّه،ج 1، ص 573؛ ارشاد القلوب، ص 79.
8. بحارالانوار، ج 92، ص 204.