بسیار دیده ایم که افراد هنگام دعا دستهایشان را به سوی آسمان بلند می کنند؛ آیا گمانشان اینست که خداوند در آسمانها قرار گرفته؟ مگر نمی دانند خداوند، مکان و محلى ندارد چرا كه جسم و مكان، از اوصاف سلبیه خداوند متعال است. او جسم نیست و در همه جا هست. پس چرا هنگام دعا کردن چشم به آسمان مى دوزند؟ و دست به سوى آسمان بلند مى کنند؟احادیث این باب، نشان مى دهند كه این سۆال، در صدر اسلام، به طور جدّى مطرح بوده است و امامان به آن، پاسخ گفته اند. در مجموع، چهار پاسخ به این پرسش داده شده است:

1ـ آسمان معدن رزق

‏حكمت بلند كردن دست به سوى آسمان در هنگام دعا، این است كه آسمان، جایگاه انواع روزى هایى است كه مورد نیاز و درخواست انسان اند. بدین جهت، خداوند به اولیاى خود دستور داده كه هنگام دعا، دست هاى خود را به سوى آسمان و عرش الهى دراز كنند.

«هشام بن حکم» مى گوید: زندیقى خدمت امام صادق (علیه السلام)آمد و از آیه الرّحمنُ عَلَى الْعَرشِ اسْتَوى سۆال کرد. امام (علیه السلام) ضمن توضیحى فرمود: خداوند متعال، نیاز به هیچ مکانى و هیچ مخلوقى ندارد، بلکه تمام خلق محتاج او هستند.سۆال کننده عرض کرد: پس تفاوتى ندارد که (به هنگام دعا) دست به سوى آسمان بلند کنید یا به سوى زمین پائین آورید؟!امام (علیه السلام) فرمود: این موضوع، در علم و احاطه و قدرت خدا یکسان است (وهیچ تفاوتى نمى کند) ولى خداوند متعال دوستان و بندگانش را دستور داده که دستهاى خود را به سوى آسمان، به طرف عرش بردارند، چرا که معدن رزق آنجا است، ما آنچه را قرآن و اخبار رسول خدا(صلى الله علیه وآله)اثبات کرده است، تثبیت مى کنیم، آنجا که فرمود: دستهاى خود را به سوى خداوند متعال بردارید، و این سخنى است که تمام امّت بر آن اتفاق نظر دارند(1)

در حدیث دیگرى از امام امیرالمۆمنین على (علیه السلام) در کتاب خصال آمده است: اِذا فَرِغَ اَحَدُکُمْ مِنَ الصَّلوةِ فَلْیَرْفَعْ یَدَیْهِ اِلَى السَّماءِ، وَ لِیَنْصَبَّ فى الدُّعاء: «هنگامى که یکى از شما نماز را پایان مى دهد دست به سوى آسمان بردارد و مشغول دعا شود».مردى عرض کرد: اى امیرمۆمنان! مگر خداوند همه جا نیست؟فرمود: آرى همه جا هست.عرض کرد: پس چرا بندگان دست به آسمان برمى دارند؟فرمود: آیا (در قرآن) نخوانده اى: وَفى السَّماءِ رِزْقُکُمْ وَ ما تُوْعَدُوْنَ «در آسمان رزق شما است و آنچه به شما وعده داده مى شود» پس از کجا انسان روزى را بطلبد جز از محلّش، محل رزق و وعده الهى آسمان است(2)
آنچه از روایات اهل بیت عصمت و طهارت (علیه السلام) بدست می‌ آید این است كه فلسفه بلند کردن دست به سوی آسمان چهار دلیل دارد: اول اینکه این عمل سنت نبوی است، دوم اینکه نوعی عبادت است،سوم اینکه نشانه خضوع در برابر پروردگار است و در آخر بدین جهت است که آسمان معدن رزق خداوند است

مطابق این روایات چون غالب ارزاق انسانها از آسمان است (باران00، زنده کننده زمین هاى مرده از آسمان مى بارد، نور آفتاب که منبع حیات و زندگى است از سوى آسمان مى تابد، هوا سومین عامل مهم حیات در آسمان است) آسمان به عنوان معدنى از برکات و ارزاق الهى معرفى شده، و به هنگام دعا به آن توجه مى شود، و از خالق و مالک آن همه رزق و روزى تقاضاى حل مشکل مى شود. از طرف دیگر نعمت های الهی از عالم بالا و عوالم ملکوت و مجردات سرچشمه می گیرد و نازل می شود و توجه و بلند کردن دست ها به سوی بالا در وقت دعا در واقع نوعی تشبیه آسمان عالم مادی و محسوس به عالم ملکوت و معقول و مجرد است و در واقع درخواست نزول رحمت الهی و سرازیر شدن نعمت های ربانی از عالم ملکوت و مجردات به عالم ماده و محسوسات و از جمله نزول رحمت حق بر فرد دعا کننده است.

2ـ خضوع در پیشگاه خداوند

از بعضى از روایات، فلسفه دیگرى براى این کار استفاده مى شود، و آن اظهار خضوع و تذلل در پیشگاه خدا است چرا که انسان به هنگام اظهار خضوع، یا تسلیم، در مقابل شخص یا چیزى، دستهاى خود را بلند مى کند.(3)و این حالت، تضرّع و التماس و خود را كوچك شمردن در مقابل خداست.امام حسن(علیه السلام) هم فرموده است: كه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم ) هنگام دعا دستهایش را بسوی آسمان بالا می‌بُرد.(4)

خود پیامبر هم فرموده كه دستهای خود را در وقت‌های نماز بسوی آسمان بردارید. زیرا آن وقتها بهترین اوقات (برای استجابت دعا) است.(5)

‏ حكمت بلند كردن دست به سوى آسمان در هنگام دعا، این است كه آسمان، جایگاه انواع روزى هایى است كه مورد نیاز و درخواست انسان اند. بدین جهت، خداوند به اولیاى خود دستور داده كه هنگام دعا، دست هاى خود را به سوى آسمان و عرش الهى دراز كنند

3ـ عبادت

بلند كردن دست به هنگام دعا، خود، نوعى عبادت است كه خداوند متعال، مردم را مكلّف به آن نموده است، مانند: توجّه كردن در نماز به سوى كعبه، ركوع و سجود و امثال اینها .

4ـ سنت نبوی

بلند كردن دست به هنگام دعا، سنّت نبوى است و پیامبر خدا از پیروان خود، خواسته است كه چنین عمل كنند.

کلام آخر:

آنچه از روایات اهل بیت عصمت و طهارت (علیه السلام) بدست می‌ آید این است كه فلسفه بلند کردن دست به سوی آسمان چهار دلیل دارد: اول اینکه این عمل سنت نبوی است، دوم اینکه نوعی عبادت است،سوم اینکه نشانه خضوع در برابر پروردگار است و در آخر بدین جهت است که آسمان معدن رزق خداوند است.

پی نوشتها:

1 ـ بحارالانوار،ج3 ،ص330 ـ توحید صدوق، ص 248،حدیث 1،باب 36.

2 ـ همان،ج 90 ،ص 308، حدیث 7 .

3 ـ تفسیر پیام قرآن ج4، ص270.

4ـ بحارالانوار، ج 93، ص 294.

5ـ همان، ج 96، ص 356 .

http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=264894